جزوه معرفت شناسی
دانلود جزوه
اقسام علم حضورى
حکما براى علم حضورى اقسامى برشمردهاند که علم »موجود مجرّد به ذات خود« از مهمترین اقسام آن است. ما از این میان به انواع زیر اشاره میکنیم:
الف) علم نفس انسان به ذات خود.
ب) علم نفس به افعال خود: نفس داراى افعالى است مانند اراده و حکم. این امور نسبت به نفس، قیامِ صدورى دارند و معلول و فعل نفس محسوب مىشوند .لذا علم نفس به افعال خود علمى حضورى است .
ج) علم نفس به احوال خود: نفس داراى انفعالات و حالاتى است از قبیل لذّتّ، الم، غم و شادى. نفس، اینگونه امور را مىیابد .وجود این حالات براى نفس بیواسطه است، ازاینرو، نفس به تأثرات و انفعالات خویش علم حضورى دارد.
ویژگیهاي علم حضوري
با تأم ل در تعریف علم حضوري و جستجو در آثار حکماي مسلمان، میتوان ویژگیهاي زیر را براي آن یافت:
1- علم حضوري متّصّف به صدق یا کذب یا مطابقت و عدم مطابقت با واقع نمیشود.
2- خطاناپذیري علم حضوري: از منظر معرفت شناسی، مهمترین ویژگی علم حضوري »خطاناپذیري« آن است .
راز خطاناپذیري علم حضوري در ویژگی سوم توضیح داده میشود.
3- عدم دخالت واسطه در علم حضوري: در علم حضوري، برخلاف علم حصولی میان عالم و معلوم واسطهاي همچون مفاهیم و صور ذهنی وجود ندارد، بلکه ذات معلوم نزد عالم حضور دارد. چون خطا در مورد ادراکی متصو ر است که جزوه معرفت شناسی PDF عالم و معلوم واسطهاي باشد، پس در علم حضوري خطا راه ندارد.
4- شخصی و غیر قابل انتقال بودن علم حضوري: علم حضورى توصیفناپذیر، شخصى و غیرقابل انتقال به دیگران است. علم حضورى همگانى و عمومى نیست، برخلاف علم حصولى که انتقالبردار و تعمیمپذیر است ،هرگز نمىتوان از یافتههاى حضورى شرح ماجرا گفت. تنها در صورتى مىتوان مشاهدات، مکاشفات و حالات عرفانى را دریافت که خود واجد آنها شویم .
تامس نیگل – فیلسوف ذهن معاصر – در این زمینه مینویسد: »… بنابراین، وقتی من در معرض یک تجرب آگاهانه قرار بگیرم و دانشمندي جمجم سر مرا باز کند و به مغز من بنگرد، آنچه خواهد یافت یک سلسله فعل و انفعالات شیمیایی است، نه تجربۀ آگاهانه من«
نکته: شخصی و غیرقابل انتقال بودن علم حضوري موجب این نیست که چنین معرفتی اختصاصی باشد، بلکه ممکن است اینگونه معرفت همگانی بوده، هرکس بتواند به تجربهاي از آن نائل گردد و مرتبهاي از آن را دارا باشد؛ ازاینرو، شخصی بودن و غیرقابل انتقال بودن آن، منافاتی با همگانی بودنش ندارد. منظور از »شخصی« این است که نفسِ وجود این تجربهي خاص، قابل انتقال به دیگران نیست، اما مثل آن براي دیگران قابل حصول است.
(Knowgedge by acquaintance) علم حصولی
علم حصولی یعنی علمی که واقعیت معلوم پیش عالم حاضر نیست، بلکه فقط مفهوم و تصویري از معلوم پیش عالم حاضر است، مثل علم نفس به موجودات خارجی از قبیل زمین، آسمان، درخت، انسانهاي دیگر، اعضاي بدن خود شخص ادراكکننده و … در علم حصولی واقعیت معلوم غیر از واقعیت علم است و انکشاف معلوم پیش عالم به واسطه مفهوم یا تصویري است که از وي در پیش خود دارد و بهعبارتدیگر، به واسطهي حصول صورتی است از معلوم در نزد عالم و از این جهت این علم را »حصولی« مینامند. تمام اطلاعات ما نسبت به عالم خارج از ذهن علم حصولی است.
نکته: آنچه را که در فلسفه اسلامی »علم حضوري« مینامیم، در فلسفه ذهن معاصر غرب »منظر او ل شخص« (first-
person perspective) و آنچه را که »علم حصولی« مینامیم، منظر سو م شخص (third-person perspective) نامیده میشود.
جزوه معرفت شناسی PDF
تصو ر و تصدیق
تصو ر و تصدیق، دو اصطلاح عمده در منطق براي تقسیم دوگانه علم حصولی است.
تعریف تصو ر
تصو ر در اصطلاح منطقی عبارت است از پدیدهي ذهنی سادهاي که حکایت از ماوراي خودش داشته باشد، مانند تصو ر کوه دماوند و مفهوم کوه.
تعریف تصدیق
تصدیق آن است که پس از حصول معناي قضیه در ذهن، نسبت این مفهوم با واقع سنجیده شود و به مطابقت یا عدم مطابقت آن با اشیاء و امور حکم شود. در تصدیق، هموراه حکمی درباره تصو ري صادر میشود.
مثال: هوا گرم است. انسان سنگ نیست.
هر قضیه یا تصدیقی در صورت مطابقت با واقع، صادق و در صورت عدم مطابقت با واقع، کاذب است.
بدیهی و نظري
هر یک از تصو ر و تصدیق به بدیهی و نظري تقسیم میشوند.
»بدیهی« عبارت است از علمی که به دست آوردن آن نیازمند کسب و نظر [فکر] نباشد. به بیان دیگر، بدیهی نه نیاز به اثبات دارد و نه قابل اثبات است؛ که خود بر دو قسم است:
1- تصو ر بدیهی: مانند تصو ر مفهوم وجود، حرارت، ماه و درخت.
2- تصدیق بدیهی: مانند تصدیق به اینکه »کلّ بزرگتر از اجزاي خود است«. »عدد چهار زوج است«. »ماه تابان است«.
»نظري« عبارت است از علمی که در تصو ر یا تصدیقش به کسب و نظر [فکر] نیازمند است؛ به بیان دیگر، نظري هم نیاز به اثبات دارد و هم قابل اثبات است؛ که خود بر دو قسم است:
1- تصو ر نظري: مانند تصو ر اسطرلاب، عنقا، جابلقا.
2- تصدیق نظري: مانند »مجموع زوایاي مثلث برابر با دو زاویهي قائمه( 180 درجه) است«. »انسان داراي نفس مجرّّد است«. »زمین به دور خورشید میگردد«.
معلوم بالذات و معلوم بالعرض
جداسازي معلوم بالعرض و معلوم بالذات، یکی دیگر از تفکیکها در قلمرو علم حصولی است. به دلیل اینکه در علم حضوري وجود علمی شی ء با وجود عینی آن یکی است، چنین تفکیکی در آنجا بیمعناست. ولی در علم حصولی – چنانکه پیشتر اشاره کردیم – وجود علمی شی ء غیر از وجود عینی آن است. به سخن دیگر، در علم حضوري وجود شی ء براي خود و وجود آن براي ما یکی است، ولی در علم حصولی وجود شی ء براي ما که همان صورت ادراکی آن است متفاوت از وجود آن براي خودش است. این صورت ادراکی که حاکی از وجود عینی شی ء است، »معلوم بالذات« نامیده میشود. قید »بالذات« براي آن است که آنچه بدون واسطه معلوم ماست خود صور ادراکی است و اشیاي عینی به واسطه این صور معلوم میشوند. ازاینرو، »معلوم بالعرض« چیزي است که اتّّصاف آن به معلومی ت نیازمند واسطه است. مراد از واسطه در اینجا، چیزي جز صورتهاي علمی نیست. به عنوان مثال، وقتی ما گلی را مشاهده میکنیم، در اصل صورت آن گل را میبینم نه خود گل را، یعنی صورت آن گل براي ما »معلوم بالذات« است و خود گل »معلوم بالعرض«.
اقسام معقولات
معقول در اصطلاح فلسفه و منطق به مفاهیم کلّّی گفته میشود که توس ط عقل درك میشوند، در مقابلِ محسوسات و متخ یلات که جزئی بوده و توسط حواس درك میشوند. معقولات بر دو قسماند:
هستند که ابتدا صورت جزئی آنها از راه حواس وارد ذهن انسان میشود و سپس عقل با ق وه تجرید خود از آنها علوم کلیّ به دست میآورد، مانند: مفاهیم کلّّی انسان، درخت، سنگ و … ذهن انسان ابتدا از راه حواس افراد انسان (علی، محسن و …) را درك میکند و سپس از این افراد جزئی به یک معناي کلیّ منتقل میشود که بر همه افراد قابل صدق است .
ب) معقولات ثانی: معقولات و کلّیّ هستند که به طور مستقیم از راه حواس به ذهن نیامدهاند، بلکه ذهن و دستگاه ادراکی انسان آنها را با استفاده از معقولات اولی (مفاهیم ماهوي) ساخته است.
انواع معقولات ثانی
معقولات ثانی خود بر دو دستهاند:
الف) معقولات ثانی منطقی: معقولاتی هستند که ذهنی جزوه معرفت شناسی PDF و مصداق خارجی ندارند، مانند: مفهوم انسان که در ذهن متّّصف به نوع و کلّّیت میشود. تمام معانی منطقی از این قبیل هستند.
ب) معقولات ثانی فلسفی: برخی از معقولات ثانی با وجود اینکه امور ذهنی هستند، مثل معقولات اولی مستقیماً از راه حواس وارد ذهن نشدهاند، اما درعینحال، اوصاف موجودات خارجی میباشند و ظرف صدقشان خارج است، مانند مفهوم علّیت، جوهر، عرض، ضرورت، امکان و…
مثلاً مفهوم علّیت مستقیماً از راه حواس به ذهن نیامده است، زیرا ما در خارج چیزي مستقلّ به نام علّّت نداریم ،آنچه در خارج هست ،مثلاً آتش و شعلهور شدن و به خاکستر تبدیل شدن شیء مجاور آن است. اما ذهن انسان مفهومی به نام علّّیت میسازد و به آتش خارجی نسبت میدهد؛ پس آتش را علّّت و خاکستر را معلول آن میداند.
بنابراین، این دسته از مفاهیم با اینکه ساخته ذهن انسان هستند، اما ظرف صدقشان موجودات خارجی است.
لازم به توضیح است که معقولات ثانی، به دلیل اینکه معلومات کّلّیّ هستند معقول خوانده میشوند و چون داراي اوصاف و احکامِ معقولات اولی میباشند و در رتبه بعد از معقولات اولی قرار دارند معقولات ثانی نامیده میشوند.
نقش ذهن در فرایند شناخت
از نظر فیلسوفان، ذهن آدمی در فرایند شناخت نه منفعل محض است و نه فاعل تام، بلکه هم فاعل است و هم منفعل. آدمی در ابتداي خلقت فاقد هر نوع علم و ادراك و اساساً فاقد ذهن است. فرایند شناخت با به کار افتادن حواس آغاز میشود. بدین ترتیب با پدید آمدن صور حسی، ذهن ساخته میشود. پس از تحققّ صورتهاي حسی ،قوه خیال به کار میافتد و صورتهاي خیالی صور پیشین در مرتبه خیال (حافظه) پدید میآید. بعد از این مرحله ،نوبت فعالیت قوه عقلانی است. صورتهاي عقلی مدرکات، در این مرحله در مرتبه عقل منعکس میشود. در طی این سه مرحله، نقش ذهن جز پذیرش صور چیز دیگري نیست .بعد از طی سه مرحله یاد شده، نفس آدمی – که اینک واجد ذهن و دستگاه ادراکی است – قدرت ایفاي نقش فاعلیت را در فرایند شناخت پیدا میکند. پدید آمدن معقولات ثانیه منطقی و معقولات ثانیه فلسفی و نیز انواع گزارهها، نتیجه ایفاي نقش فاعلی ت ذهن است .
دانلود رایگان جزوه معرفت شناسی PDF
از سه نوع مذکور، نوع اول همان معرفت گزارهاي است؛ نوع دوم، که معرفت به چگونگی است، مهارت نیز خوانده میشود و نوع سوم، که همان معرفت حاصل از آشنایی است، معرفت مفهومی نیز خوانده میشود.
میان معرفتشناسان اتفاق نظر وجود دارد که مورد دوم، یعنی مهارت، در معرفت شناسی محل بحث نیست.
معرفت شناسی در غرب، تا اوائل قرن نوزدهم، بر معرفت مفهومی متمرکز بود و موضوع و مدار تمام مباحث معرفتشناختی همین نوع از معرفت بود. بحثهاي کسانی از قبیل جان لاك، بارکلی و هیوم بر این نوع از معرفت متمرکز بود. فیلسوفان مسلمان نیز در خصوص معرفت مفهومی بحثهاي زیادي کردهاند که در خور تأم ل دقیق و موشکافانه است. اما امروزه در معرفت شناسی به معرفت مفهومی پرداخته نمیشود و تمام بحثها در حوزهي معرفت گزارهاي (Propositional knowledge / knowing that)قرار گرفته است.
نگاهی به تقسیم علوم بر مبناي روش
علوم را از حیثهاي مختلف تقسیم جزوه معرفت شناسی PDF ؛ گاه به لحاظ موضوع، گاهی به لحاظ غایت و گاهی نیز به لحاظ مسائل. اما امروزه، با توجه به گسترش روزافزون علوم، آنچه مقبولیت عام یافته است، تقسیم علوم بر مبناي روش است. روش معمولاً در دو مقام به کار میرود:
1- روش داوري (Context of justification) ؛ یعنی اینکه چگونه میتوان آراء درست علمی را از آراء نادرست تشخیص داد.
2- روش گردآوري (Context of discovery) ؛ یعنی اینکه آراء علمی را چگونه میتوان به دست آورد .
در تقسیم بنديهاي رایج امروزي، براي علوم، روشها از حیث داوري مطرحاند ،نه از حیث گردآوري. علوم بشري از حیث روش داوري به چهار دسته تقسیم شدهاند:
1- علوم عقلی – استدلالی (شامل فلسفه، منطق و ریاضیات)؛
2- علوم حسی – تجربی (علوم طبیعی و آزمایشگاهی)؛
3- علوم تاریخی – نقلی (شامل علومی همچون تاریخ، لغت)؛
4- علوم شهودي – کشفی (عرفان).
شعار علوم عقلی و استدلالی این است که بنشین و بیندیش.
شعار علوم حسی و تجربی این است که برو و ببین.
شعار علوم نقلی و تاریخی این است که برو و بپرس.
شعار علوم کشفی و شهودي این است که بنشین و در خود تأم ل کن.
تفکیک معرفت شناسی از برخی دانشهاي متشابه
خلاصه معرفت شناسی
از میان دانشها و علوم برخی بسیار نزدیک به یکدیگر هستند، به جزوه بانکداری اسلامی که گاه یکی به جاي دیگري تصو ر میشود. این شباهتها گاه در روش، گاه در غایت و گاه در موضوع و در بسیاري مواد نیز در مسائل مورد بررسی آن علوم است (تداخل در مسأله) .»علم« و »ادراك« موضوع مورد بررسی دانش معرفت شناسی هستند، اما همینها را میشود از جنبههاي مختلف مورد مطالعه قرار داد که برخی از آنها مربوط به دانش معرفت شناسی و برخی مربوط به علوم دیگرند. به عنوان نمونه اگر »علم« را از حیث وجودي، ماد یت یا تجردّ، جوهریت یا عرضیت و اموري از این قبیل، بررسی کنیم، درست است که موضوع مورد نظر ما »علم« است، اما عهدهدار بررسی اینگونه پرسشها دانشی تحت عنوان »وجودشناسی علم« است، نه معرفت شناسی. پس »علم« به عنوان یک حقیقت وجودي، از دو حیث مورد بررسی واقع میشود؛ نخست جنبه وجودي و هستیشناختی آن، که مربوط به خود علم بوده و هیچ
جزوه معرفت شناسی PDF
ارتباطی با واقع ندارد و دوم جنبه حکایتگري علم و معرفت است که در این حالت ارتباط علم با واقع (جزوه معرفت شناسی PDF آن) و امکان رسیدن به واقعیت و مطابقت با آن و … مورد نظر است. بخش نخست بر عهده »وجودشناسیمعرفت« و بخش بعدي- که محل بحث ماست- بر عهده »معرفت شناسی« است.
نمونهي دیگر »باور« است .»باور« یکی از سه رکن اساسی تعریف سه جزئی معرفت (باور صادق موج ه) است .اما باور را میتوان از جهات مختلفی مورد بررسی قرار داد. هم میتوان به دنبال »علّّت« باور بود و هم میتوان »دلیل« باور را مورد جستجو قرار داد. جستجوي »علل« باورها وظیفهي دانش معرفت شناسی نیست، بلکه این دانش با »دلیل«، که عنصري معرفتی و ذهنی است، سروکار دارد نه »علّّت«، که امري وجودي و خارجی است .»علت« باورها موضوع مورد علاقهي دانش روانشناسی و مشخصاً مربوط به »روانشناسی باور« استِ. واژه باور (belief) از اصطلاحات مربوط به حوزه روانشناسی اجتماعی است که مباحث مربوط به پدیده روانِی اعتقاد را از این حیث که داراي رفتارسازي اجتماعی است مطالعه میکند. سؤال اصلی در اینجا این است که منابع شناختی، عاطفی و بینشیِ شکلگیري باورها چیست؟
نمونهي دیگر »ادراك« است. در این مورد، علمی که گاه با معرفت شناسی خلط میشود »روانشناسی ادراك« است. امروزه یکی از شاخههاي روانشناسی »روانشناسی احساس و ادراك« نام دارد. این علم، علمی مصرفکننده است و از علومی نظیر روانشناسی تجربی، عصبشناسی و به ویژه فیزیولوژي استفاده میکند. موضوع این علم ادراك حسی (perception) است که پایه و اساس زیستی-شناختی دارد. در این توصیف از ادراك حسی، محرّّك فیزیکی، موجود زنده و پاسخ فیزیولوژیکی آن یا رفتار ادراکی در چهارچوب طرحهاي آزمایشی بررسی میشود و به کشف قوانین ادراکی و مکانیسمهاي آن پرداخته میشود. چانکه ملاحظه میشود در »روانشناسی احساس و ادراك« نیز از علم و ادراك بحث میشود، اما این مباحث با آنچه در معرفت شناسی مورد بحث واقع میشود کاملاً متفاوت است، زیرا »ادراك« در معرفت شناسی از حیث ارجاعش به جهان خارج بررسی میشود و در حقیقت جنبهي حکایی آن مد نظر است، نه همچون »روانشناسی ادراك« از حیث استقلالی و به عنوان امري وجودي.
جزوه معرفت شناسی PDF
https://booklet-download.ir/wp-content/uploads/2022/06/20220603_211245.mp4
URL: https://booklet-download.ir/download/pdf/book/8c-pdf/
نویسنده: SAMAN
5
فهرست مطالب